Budama, meyve ağaçlarının düzgün ve kuvvetli bir taç oluşturmalarını ve uzun yıllar verim çağında kalmasını sağlamak, kuvvetten düşmeye başlamış olan ağaçları yeniden kuvvetlendirerek, bir süre daha kaliteli meyve vermelerini sağlamak için yapılır. Budamalar, yapıldıkları dönemlere göre kış budaması ve yaz budaması olarak ikiye ayrılır.

7.1. Kış Budaması

Kışları ılık geçen yerlerde ağaçlar yapraklarını döküp, kış dinlenmesine girdikleri zaman budama için en uygun dönemdir. Ancak; kışı sert geçen yerlerde, şiddetli donlardan önce budama yapılmamalıdır. Meyve ağaçlarını budamak için en uygun zaman, sonbaharda yaprak dökümü ile ilkbaharda gelişmenin başlaması arasındaki dönemdir.

7.2. Yaz Budaması

Avrupa’da yıllardan beri yapılan yaz budaması, ülkemizde yeni yeni uygulanmaya başlanmıştır. Yaz budamasından amaç; meyvelerin daha iyi renklenmelerini sağlamak, ağacın gelişmesini kontrol altına almak, kış aylarında yapılacak olan budama işlemlerini azaltmak ve hasat işleri ile kültürel etkinlikleri iyileştirmek ve kolaylaştırmaktır. Yaz boyunca meyve ağaçlarında sürgünlerin seyreltilmeleri, uç alma, eğme, bükme, dalların birbiriyle karşılıklı bağlanmaları ve açıların genişletilip daraltılmaları gibi yapılan işlemlerin tümüne yaz budaması denir. Meyve ağaçlarında yaz budaması, ilkbahar gelişme döneminin sonu ile yaz gelişme dönemi içerisinde, sürgünler odunlaşmaya başladıktan sonra yapılır. Genellikle ağaçlar üzerinde şekli bozan, büyümeleri istenmeyen dallar kesilerek çıkartılır ya da eğilip bükülür. Bazı dallarında açıları duruma göre genişletilip daraltılabilir.

Yaz budaması, özellikle meyve ağaçlarını şekillendirme yıllarında yapılması gerekli bir işlemdir. Yaz budaması yapılan meyve ağaçlarının dalları kırılmaya karşı mukavemetli olmakta ve düzgün taç oluşumu sağlamaktadır. Çiçek tomurcuğunun erken oluşması ve pişkin olarak kışa girmesi de yaz budamasının faydalarındandır.

Değişik meyve tür ve çeşitlerinde, bir meyveye 40 yaprak düşünülmekte, meyve yaprak oranı ancak yaz budaması ile sağlanabilmektedir. Bu oran meyvenin görünümüne, rengine, pazar değerine ve ambarlama süresine etki etmektedir.

Meyve türlerinde budama dikim budaması, şekil budaması, ürün budaması ve gençleştirme budaması olmak üzere dört bölüme ayrılmaktadır.

7.3. Dikim Budaması

Kayısı fidanlarına dikimden önce taç ve kök budaması yapılır. Kayısı bahçesi tesis edilirken bir yaşlı fidanlar tercih edilmelidir. Fidanların, gövde üzerindeki bütün yan dalları dipten çıkarılarak, fidanın tepesi 80-120 cm yükseklikte aşı yerinin ters tarafına bakan bir göz üzerinden meyilli olarak kesilir. Yan dallarda ve gövdede kısaltma yapılmayan fidanlar erken uyanırlar ve henüz kök sistemi çalışmaya başlamayan fidanın bünyesindeki su yapraklar tarafından dışarı atılır ve fidan kurur. Kök budamasında birbirine girmiş, kırılmış ve yaralı kökler çıkarılır, uzun kökler dikim çukurunun büyüklüğüne göre kısaltılır.

7.4. Şekil Budaması

Kayısı ağaçlarının düzgün ve kuvvetli bir taç oluşturması, ağaçlardan düzenli ve kaliteli ürün alınabilmesi için fidanlara dikimden itibaren uygun şeklin verilmesi gerekir. Kayısı ağaçlarına genellikle değişik doruk dallı (modifiye lider), doruk dallı ve goble şekillerinden birisi verilir.

a-Modifiye Lider (Değişik Doruk Dallı Şekil): Dikim budaması yapılarak dikilen fidanlara, o yıl herhangi bir müdahale yapılmaz. İkinci yıl fidan üzerinde tepedeki gözden süren lider dal olmak üzere, toprak seviyesinden 50-60 cm yükseklikten itibaren beş ana dal seçilir. Dallar arasında 15–20 cm mesafe bulunmalı ve bu dalların gövde ile 45–60 derece, kendi aralarında eşit (yaklaşık 70 derece) açı oluşturmalarına dikkat etmelidir. Bunların dışında kalan dallar dipten çıkartılır. Yıl içerisinde fazla büyüyen sürgünler 40-50 cm’den itibaren dışa gelen bir göz üzerinden kesilirler.

Üçüncü yıl, önceki yıllar fazla büyüyen sürgünler 40–50 cm’den daha az bir gelişme göstermişse dokunulmaz. Bunlardan daha uzun dallar, uçtan dışa gelen bir göz üzerinden kesilir, seçilen beş ana dal haricindekiler dipten çıkarılırlar. Dördüncü yıl her ana dalda, biri ana diğeri yavru dal olmak üzere iki dal seçilir. Ana dalı teşkil edecek dal bir önceki ana dalın devamını sağlamalı, yardımcı dal ise ana dalda 10 - 20 cm uzaklıkta bulunmalıdır. Bunların dışında kalan dallar eğilip bükülerek ana ve yavru dalların daha kuvvetli gelişmeleri teşvik edilir. Kurak ve bol güneşli bölgelerde uygulanacak bir sistem olup, Malatya bölgesi için en uygun şekil budamasıdır.

b-Doruk Dallı Sistem: Doruk dallı terbiye sistemi, değişik doruk dallı sisteme çok benzemektedir. Doruk dallı sistemin tek farkı, bu sistemde bir doruk dal ve üç yan dalın bulunmasıdır. İleri yıllardaki tüm uygulamalar modifiye lider sistemindeki gibi yapılır.

c-Goble Sistemi: Bu sisteme kase, çanak veya vazo biçimi de denmektedir. Dikim budaması yapılarak dikilen fidanlara ilk yıl herhangi bir müdahale yapılmaz. İkinci yıl tepeye yakın yerden çıkan ve aralarında 10-15 cm mesafe ve 120 derecelik açı yapan üç sürgün seçilir, diğerleri dipten kesilir. Yaz döneminde bu dallar üzerinde çıkan diğer sürgünler temizlenir ve uç alma yapılır. Üçüncü yıl, bir önceki yıl bırakılan üç sürgün 10-15 cm uzunlukta kesilir. Sonraki yıllar, ağaca verilen goble şeklini bozacak sürgünler ile hastalık ve kurumuş dallar kesilerek şeklin muhafazası sağlanır.

Goble sistemi yağışlı ve nemli bölgelerde, ışıktan maksimum derecede yararlanmayı sağlamak için tercih edilmelidir. Güneşlenmeden dolayı meyvelerde renk oluşumu artmakta, taç içerisinde nemin azalması ile mantari hastalıklar azalmaktadır. Kurak ve sıcak geçen bölgelerde bu şekil verilmiş ağaçlarda gövde, yaprak ve meyvede yanıklar meydana gelmektedir. Aşırı meyve yüklü olduğu ve kar yağdığı yıllarda dallarda kırılmaların meydana gelmesi bu sistemi uygularken bölgenin iklim şartlarını göz önünde bulundurmayı zorunlu kılmaktad